Odmiany lokalne w banku genów

Pewnie wielu z czytelników pamięta smak warzyw uprawianych przez nasze babcie i ciocie. Pomidory, które może nie wyglądały najpiękniej, ale miały cudowny zapach. Albo pyszne, młode ziemniaki o które tak trudno w sklepach. Wiele z tych odmian nazywana jest odmianami lokalnymi, czyli takimi, które przez długie lata uprawy zyskały cechy jakich próżno szukać w nowoczesnych odmianach.

Jednym z zadań banku genów jest gromadzenie różnorodności w postaci odmian lokalnych. Są to odmiany przystosowane do miejscowych warunków, uprawiane przez wiele lat w danym regionie, charakteryzujące się dobrymi cechami (nikt przecież nie będzie uprawiał na własne potrzeby chorowitych i niesmacznych odmian).

Kuratorzy związani z Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (KCRZG), w czasie ekspedycji, odwiedzają rolników i hobbystów w celu zebrania jak największej ilości informacji o danej odmianie oraz zachowania tej różnorodności w banku genów w postaci nasion lub kolekcji polowych.

Każdy taki wyjazd jest dokładnie przygotowywany. Ekspedycje prowadzone są w różnych terminach w zależności od ich celu. Zbieranie starych odmian warzyw przypada na inne miesiące niż zbieranie zrazów drzew owocowych. W innym terminie mamy szansę na pozyskanie nowonamnożonych nasion zbóż a w innym dojrzałych kolb kukurydzy.

Równie ważną decyzją jest wybór miejsca ekspedycji. W rejonach gdzie znajdują się duże gospodarstwa rolne trudno znaleźć stare odmiany. Największą obfitość zapewniają regiony z małymi gospodarstwami, gdzie wciąż uprawia się rośliny na własny użytek często traktując takie zajęcie hobbystycznie a nie jako źródło dochodu. Trudno dokonać podziału kraju na regiony bardziej i mniej zasobne w stare odmiany. Południe i wschód wydają się obszarami gdzie wciąż zachowuje się i uprawia najwięcej odmian lokalnych, ale interesujące materiały można zebrać w niedużych miejscowościach na terenie każdego z województw. KCRZG od 1995 roku przeprowadziło ponad 90 większych i mniejszych ekspedycji krajowych i z zaniepokojeniem dostrzega, że różnorodność uprawianych odmian i gatunków corocznie spada. Prawdopodobnie w wielu przypadkach udało się uratować odmiany przed całkowitym zniknięciem z pól, działek i sadów. W związku z coraz większymi trudnościami w pozyskiwaniu polskich odmian lokalnych kolejne ekspedycje organizowanie są do krajów bliskich geograficznie (Czechy, Gruzja, Litwa, Łotwa, Estonia, Mołdawia, Rumunia, Ukraina etc.). Wybieramy kraje, których klimat nie różni się mocno od warunków polskich, celem KCRZG jest udostępnianie różnorodności, którą można wykorzystać w naszych warunkach, dlatego też nie oferujemy starych odmian ananasów i oliwek.

KCRZG, jako instytucja finansowana ze środków publicznych, zachowuje i namnaża takie materiały w celu ich udostępnienia odbiorcom wraz z pełną informacją jaką udało zebrać się w czasie wywiadu z właścicielem nasion. W bazie danych (link) za pomocą prostej wyszukiwarki można znaleźć blisko 8 000 obiektów (55 różnych gatunków) odmian lokalnych gotowych do wysyłki. Obiektem nazywamy zebraną próbę nasion, cebul, zrazów z danego miejsca w danym czasie. Można bezpiecznie założyć, że obiekty ekspedycyjne są niepowtarzalne i prezentują inne właściwości różniąc się smakiem, kolorem, plennością i odpornością na choroby lub warunki środowiska.